Aralık 2002 Kopenhag Zirvesi'nde sonucunda AB tarihindeki en kapsamlı genişleme gerçekleşti. 1 Mayıs 2004'ten itibaren AB'ye aday 13 olan ülkeden Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Estonya, Letonya, Litvanya, Malta ve Güney Kıbrıs'ın AB'ye üye olacakları kararı verildi. Bulgaristan ile Romanya'ya 2007 yılında üye olmalarını öngören bir perspektif çizildi.

Türkiye'ye ile ilgili olarak ise gerçekleştirilen reformlar ve hükümetin bunları hayata geçirme yöndeki kararlılığı takdir edildi. Bunlar ışığında 2004 yılı Aralık ayında yapılacak olan AB Zirve toplantısında, Avrupa Komisyonu'nun hazırlayacağı İlerleme Raporu dikkate alınarak, Türkiye'nin Kopenhag siyasi kriterlerine uyduğu kararı verilirse katılım müzakerelerine gecikme olmadan başlama kararı verildi.

Zirve'de Türkiye ile ilgili olarak gözden geçirilen Katilim Ortaklığı Belgesi'nin hazırlanması, Türk mevzuatının AB mevzuatına uyumu çalışmalarının hızlandırılması, Gümrük Birliğinin geliştirilmesi ve AB-Türkiye mali işbirliğinin arttırılması kararlaştırıldı.

Zirve'de ayrıca, AB'ye 2004'te üye olacak olan ülkelerin Katılım Antlaşmasına eklenecek "Tek Avrupa" Ortak Bildirisiyle, bu ülkelerin kendilerinden sonra AB'ye üye olacak adayların üyeliklerini engellememeleri ve genişleme sürecini geri döndürmemelerinin garanti altına alınması kararı verildi.

Kopenhag Zirvesi sonucunda AB Komisyonu'nun hazırladığı gözden geçirilen Katilim Ortaklığı Belgesi 2003'te yayımlandı. Türkiye bu belgeyi temel alarak kısa ve uzsun süreli hedeflerini ortaya koyduğu Ulusal Programı'nı revize etti.

Lüksemburg Zirvesi

12-13 Aralık 1997'de Lüksemburg'da yapılan Avrupa Birliği Zirvesinde kabul edilen Sonuç Bildirisinin en önemli bölümü genişleme konusudur. Lüksemburg Zirvesi'nde Türkiye'nin AB'ye tam üyelik için ehil olduğu ve temelde bir demokratik yönetim özelliği gösterdiğini, fakat siyasi ve ekonomik alanda tam üyelik müzakerelerine başlamayı engelleyen sorunlara sahip olduğu belirtildi. AB Konseyi, Türkiye'yi tam üyeliğe hazırlamak ve AB"ye yakınlaştırmak için bir stratejinin belirlenmesini kararlaştırdı. Strateji Ankara Anlaşması'nın potansiyelini geliştirmeyi, Gümrük Birliği'nin derinleştirilmesini, mali işbirliğinin sağlanması ve Türkiye mevzuatının AB mevzuatına uydurulması, Türkiye'nin AB programlarına ve ajanslarına katılımını içeriyordu. Zirvede, ayrıca, Türkiye-AB iliksilerinin sürmesi için siyasi ve ekonomik reformların devam etmesi, Yunanistan ile iliksilerin iyileştirilmesi ve Kıbrıs sorunun çözümü için caba sarf edilmesi gerektiği belirtildi.

Türkiye, Türkiye ile katılım müzakerelerinin başlatılmaması üzerine, Lüksemburg Zirvesinin ertesi günü AB'nin tutumunu kınadı, AB ile siyasi iliksilerini dondurdu ve 1998'de yapılacak Avrupa Konferansına katılmayacağını açıkladı. Ayrıca, Türkiye'nin tam üyelik hedefini koruduğunu, Gümrük Birliği'nin sürdürüleceğini, ancak AB ile ilişkilerin geliştirilmesinin AB'nin yükümlülüklerini yerine getirmesine ile siyasi iradesine bağlı olacağını ve AB ile ilişkilerin Türkiye'nin iç meselelerini kapsamayacağını belirtti.

Lüksemburg Zirvesinden sonrasında Komisyon Lüksemburg Zirvesinde kararlaştırıldığı gibi 1998'de Türkiye ile ilişkilerin geliştirilmesi amacı ile bir strateji belgesi açıkladı. Diğer aday ülkelerle birlikte Türkiye için de bir İlerleme Raporu hazırlandı. Bu raporda stratejinin uygulanmasıyla Türkiye'nin AB'nin genişleme sürecinde yer alacağı bildirildi, mali işbirliği alanındaki AB yardımlarını da değerlendirerek, stratejideki hedeflerin bu mali kaynaklar ile sağlanabileceğini belirtti.

Brüksel Zirvesi

16-17 Aralık 2004 Brüksel Zirvesi'nde aday ülke olan Türkiye'nin Kopenhag siyasi kriterleri katilim müzakerelerini başlatacak yeterli ölçüde yerine getirdiği ve dolayısı ile AB'ne katılım müzakerelerine 3 Ekim 2005 tarihinde başlaması kararı verildi. Zirve öncesinde AB Komisyonu Türkiye için 2004 İlerleme Raporunu yayımladı. Komisyon, Türkiye'nin 1999 Helsinki Zirvesi'nde başlattığı ve 2002 Kopenhag Zirvesi sonrasında hız verdiği siyasi kriterlere uyum amacıyla yapılan reformları ve uygulamayı güçlendirilme çalışmaları sonucunda AB Konseyi'ne, Türkiye'nin Komisyon tarafından belirlenen 6 alanda hukuki düzenlemeyi yapması şartıyla, Türkiye ile müzakerelere başlamasını tavsiye etti.

Zirve'de ayrıca, yapılacak katılım müzakerelerinin, bir müzakere çerçevesine dayalı olacağı kararını aldı. AB'ne aday olan bütün ülkelere uygulanacak olan müzakerelerin yürütülmesine ilişkin genel çerçeve belirlendi ve buna göre Türkiye ile müzakerelerin ayrıntılarının Komisyon tarafından hazırlanması ve AB Konseyi'ne onay için sunulması kararlaştırıldı.

Zirve'de, Türkiye'nin, Ankara Anlaşması'nı on yeni AB üyesi ülkeye genişletecek olan Uyum Protokolü'nü katilim müzakerelerine başlamadan önce imzalama kararından memnuniyet duyulduğu da belirtildi.

Helsinki Zirvesi

Aralık 1999'de Helsinki'deki Avrupa Konseyi Zirvesi'nde Türkiye-AB ilişkileri için bir dönüm noktasıdır. Helsinki'de Türkiye'ye resmi olarak adaylık statüsü verildi ve diğer aday ülkelerle eşit şart ve kriterlerle değerlendirilmesi kararlaştırıldı.

Helsinki'de Türkiye'nin, diğer adaylar ile beraber reformların hızlandırılması ve desteklenmesi için bir katılım öncesi stratejisinden yararlanması kararı alındı. Katılım öncesi mali yardım için bütün AB kaynaklarının tek bir çerçeve altında koordine edilmesi karalaştırıldı.

Türkiye-AB ilişkileri Helsinki Zirvesi'nin sonrasında hız kazandı. 3 yıllık aradan sonra yapılmaya başlanan Ortaklık Konseyi ve Ortaklık Komitesi toplantılarında adaylık sürecini etkileyen önemli kararlar alındı.

2000'de Ortaklık Konseyi toplantısında Katılım Öncesi Stratejisi çerçevesinde Türk mevzuatının incelenmesi sürecine için hazırlıkları yürütmek üzere, Türkiye-AB Ortaklık Komitesi'ne bağlı 8 alt komite kuruldu.

Helsinki Zirvesi sonrası dönemde kurulan alt komitelerin bugüne kadar gerçekleştirilen toplantıları Topluluk müktesebatının inceleme sürecinin başlatılması için gereken deneyim ve bilgi birikimini sağladı.

Türkiye'nin Gümrük Birliği kapsamında edindiği birikimin de bu aşamada önemli katkısı oldu. Bu toplantılar sonucunda uyum çalışmalarının hem zaman hem de nitelik açısından daha kapsamlı ele alınması gerektiği anlaşıldı.

Türkiye için ilk katılım Ortaklığı Belgesi'nin 2001'de AB Konseyince onaylandı. AB Komisyonu'nun hazırlanan belge, Türkiye'nin üyeliğe hazırlanma sürecinde kısa ve orta vadede ilerleme kaydetmesi gereken alanları belirleyen bir yol haritasıdır. Katılım Ortaklığı Belgesinde yer alan öncelikler temelinde Türkiye tarafından hazırlanan "Ulusal Program" Katılım Ortaklığı Belgesi'nin yayımlanmasından kısa bir süre sonra Bakanlar Kurulunda kabul edildi.