Genişleme Süreci
Roma Antlaşması'nın 1958 yılında yürürlüğe girmesinden sonra, Avrupa Toplulukları'nın temellerini atan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, EURATOM, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Roma Antlaşması'nda yer alan politikaların uygulanması açısından, başarılı bir dönem başladı. Üye devletler arasındaki Gümrük Birliği, öngörülen tarihten bir buçuk yıl önce tamamlandı. AET, "geçiş dönemi" adı verilen ilk uygulama devresinin sonunda saptanan hedeflerin çoğuna ulaşmayı başardı.
Avrupa Topluluğu'nun elde ettiği başarılar diğer Avrupa devletlerinin dikkatini çekti, İngiltere, Danimarka ve Norveç AET'ye üyelik başvurusunda bulundu. İngiltere'nin ilk başvurusu Fransa tarafından Roma Antlaşması'na uygun olmadığı gerekçesiyle reddedildi.
İngiltere, 1967'de ikinci başvurusunu yaptı. 1969 yılında İngiltere, İrlanda, Danimarka ve Norveç ile üyelik müzakerelerinin başlatılması kabul edildi. İngiltere, İrlanda ve Danimarka, 1972'de Topluluğa katıldı ve Topluluğun üye sayısı altıdan dokuza yükseldi. Norveç'in Katılım Antlaşması yapılan referandumda Norveç halkı tarafından reddedildi.
Yunanistan AT'ye ortak üye olmak için 1959'da başvurdu. Müzakereler sonucunda, Yunanistan 1961'de Avrupa Toplulukları ile AB'ye tam üyelik nihai hedefi ile Ortaklık Anlaşmasını -Atina Anlaşması- imzaladı. 1967 yılında Yunanistan'daki askeri darbeden dolayı ilişkiler donduruldu. Yunanistan, demokratik rejimin yeniden tesisinden sonra 1975'te Birliğe tam üyelik başvurusunda bulundu. Komisyon, konuyla ilgili bir rapor hazırladı ve Yunanistan'ın ekonomik sıkıntılardan dolayı Birliğe katılımının uygun olmadığını belirtti; fakat Yunanistan'ın Birliğe katılımının demokrasinin gelişimini olumlu şekilde etkileyeceği düşüncesi ile 1976'da katılım müzakereleri başlatıldı. 1979'da Katılım Antlaşması imzalandı ve 1981'de yürürlüğe girdi. Yunanistan'ın da Topluluğa katılmasıyla üye sayısı 10'a çıktı.
İspanya ve Portekiz, Topluluğa ilk başvurularını 1962 yılında yaptı ancak her iki ülke de diktatörlükle yönetildiği için başvuruları kabul edilmedi. 1977'de İspanya demokrasiye geçtikten bir ay sonra Birliğe üyelik başvurusunu yineledi. Başvuru Komisyon tarafından değerlendirildi, olumlu görüş verildi ve müzakereler başladı. 1970'li yılların ortalarına doğru diktatörlükten demokrasiye geçiş süreci yaşayan Portekiz'e, demokrasinin kalıcı olmasını desteklemek amacıyla AB tarafından, mali yardım sağlandı, işçilerinin Topluluk içinde dolaşımı kolaylaştırdı ve tarım alanında bazı imtiyazlar tanındı. Portekiz, Birliğe üyelik başvurusunu 1977'de yaptı. Komisyon olumlu görüşü verdi ve katılım müzakereleri başlatıldı. İspanya ve Portekiz 1986 yılında Birliğe katıldı, böylece üye ülkelerin sayısı on ikiye yükseldi.
Topluluk dördüncü genişleme sürecini Güney Avrupa ülkelerine kıyasla ekonomik olarak daha gelişmiş ve demokrasinin tüm kurumları ile daha iyi işlediği Kuzey ülkeleri olan Avusturya, İsveç, Finlandiya ile gerçekleştirdi. Aynı zamanda EFTA üyesi olan bu ülkelerden Avusturya 1989'da, İsveç 1991'de, Finlandiya ise 1992'de Topluluğa üyelik başvurusunda bulundu. Birlik, üç ülke için müzakereleri eş zamanlı olarak 1993'te başlattı ve bu ülkelerin Birliğe üye devletlerle ortak değerleri taşıması ve refah seviyelerinin yüksek olması nedeniyle, katılım müzakereleri 13 ayda tamamladı. Ancak belirli politikalar konusunda her ülkeye olduğu gibi bu ülkelere de geçiş süresi tanındı ve bu ülkelerin 1995 yılında katılımları ile Birlik, üye sayısını on beşe çıkardı.
Soğuk Savaş düzeninin sona ermesi ile AB öncelikle bağımsızlığını yeni kazanan Merkez ve Doğu Avrupa Ülkeleri'ne planlı ekonomiden serbest piyasa ekonomisine ve komünist rejimden çoğulcu demokrasiye geçişlerine yardımcı oldu. Bu ülkelere yönelik ilk önemli karar 1990'da alındı ve onlara yönelik bir mali yardım paketi yürürlüğe kondu; fakat bu ülkeler, ekonomik yardım ve kolaylaştırılmış ticaret imkânlarının ötesinde AB'nin bu ülkelerle daha sıkı bir işbirliği geliştirmesi gerektiğinin altını çizdi. 1993'te yapılan Kopenhag Zirvesi ile Merkez ve Doğu Avrupa Ülkeleri'nin AB üyeliğine aday olabilecekleri ilk kez ve en üst düzeyde vurgulandı; AB üyesi olmak isteyen bu ülkelerinin, gerekli ekonomik ve siyasi koşulları yerine getirerek üyelik sorumluluklarını karşılamaları durumunda AB'ye katılabilecekleri belirtildi. Kopenhag Zirvesi'nde tanımlanan ve ekonomik, siyasi ve Topluluk Müktesebatının kabulü ile ilgili "Kopenhag Kriterleri" olarak bilinen ölçütler, aday ülkelerin AB'ye üye olmak için yerine getirmeleri gereken koşullardır. Kopenhag Kriterleri üç başlık altında toplanır: Siyasi kriterler, ekonomik kriterler, Topluluk müktesebatının kabulü kriteridir. Bu kriterleri yerine getirmeyen bir ülke ile müzakere süreci başlatılmamaktadır.
AB'ye katılım sürecinde Komisyon, aday ülkelerin Kopenhag kriterlerini karşılama yönünde kaydettikleri ilerlemeleri düzenli olarak izler ve bunu "İlerleme Raporu" ile ortaya koyar. "Katılım Ortaklığı Belgesi" ise aday ülkelerin üyelik yönünde gerçekleştirmeleri gereken tüm çalışmaları bir takvim içerisinde sunar. Her aday ülke, Katılım Ortaklığı Belgesi'nde belirtilen önceliklerin yerine getirilmesi ve AB müktesebatına uyum sağlanması için detaylı bir "Ulusal Program" hazırlar.
Beşinci genişleme sürecinde, siyasi kriterleri yerine getirmiş olan 10 ülkeden "İlk dalga ülkeler" ya da "Lüksemburg Grubu" olarak adlandırılan Çek Cumhuriyeti, Estonya, G.Kıbrıs, Macaristan, Polonya ve Slovenya ile müzakerelere başlama kararı 1997'de Lüksemburg Zirvesi'nde alınmıştır. "İkinci dalga ülkeler" ya da "Helsinki Grubu" olarak adlandırılan Bulgaristan, Romanya, Malta, Letonya, Litvanya ve Slovakya için 1999'de Helsinki Zirvesi'nde karar verilmiştir.
1997'de Lüksemburg ve 1999'de Helsinki Zirveleri, beşinci genişlemenin yapısını ve katılım öncesi süreç ile müzakere sürecine ilişkin çerçeveyi oluşturdu. Lüksemburg Zirvesi'nde, beşinci genişlemenin, geçmişin bölünmüş Avrupası'na son verecek yeni bir dönemin başlangıcı olacağı, Avrupa bütünleşme modelinin bütün Avrupa kıtasını kapsayacak şekilde genişlemesinin, gelecekteki istikrar ve ilerlemenin teminatı olacağı vurgulandı. Zirve'de, genişlemenin kapsamlı, kapsayıcı ve devamlı süreç olduğu, bu sürecin, her aday ülkenin hazırlanma derecesine göre aşamalar halinde ilerleyeceği belirtildi; 10 Merkez ve Doğu Avrupa Ülkesi ve Güney Kıbrıs için başlatılan katılım müzakerelerinde, bütün bu ülkeler, aynı kriterler temelinde ve eşit şartlar altında, AB'ye üye olmaya teşvik edildi.
1995'de Romanya Birliğe üyelik başvurunda bulundu ve 2000'de müzakerelere başladı. Bulgaristan üyelik başvurusunu 1995'de yaptı, 2000'de müzakerelere başladı.
2002'deki Kopenhag Zirvesi Avrupa Birliği'nin genişleme sürecinde önemli dönüm noktası oldu. Zirvede, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Slovakya, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovenya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Malta ile yürütülen müzakereler sonuçlandırıldı ve 2003'te Katılım Antlaşması'nın imzalanmasının ardından 10 aday ülke 2004'te Birlik üyesi oldu. Böylece Birliğin üye sayısı 25'e çıktı.
2004'de AB devlet ve hükümet başkanları Zirvesinde aday ülke statüsünde bulunan Türkiye'nin siyasi kriterleri yeterli ölçüde yerine getirdiği belirtildi ve katılım müzakerelerine 3 Ekim 2005 tarihinde başlanması kararlaştırıldı. Türkiye ile müzakereler 2005'teki Brüksel Zirvesi'nde, 3 Ekim 2005'te başlatıldı.
AB Komisyonu, Bulgaristan ve Romanya için 2002'te 2007 yılında Birliğe tam üye olabilmelerine ilişkin yol haritasını sundu, 2005'te Katılım Antlaşması Lüksemburg'da imzalandı. Her iki ülke ile 2000 yılında açılan üyelik müzakereler, 2004'te tamamlandı ve üyelikleri, reform süreçlerini tamamlamaları sonucu 2007 yılında gerçekleşti.
Avrupa Komisyonu, 2005'te "Hırvatistan Üyelik Müzakereleri Çerçevesi"ni kabul etti. Üyelik müzakereleri sürecini açıklayan ve yönlendirici ilkeleri ortaya koyan bu belge, üye ülkeler ile Hırvatistan arasında gerçekleştirilecek müzakerelerin temelini oluşturur. Belgede müzakere çerçevesinin temel ilkeleri, müzakerelerin içeriği ve müzakere yöntemi ayrıntılı olarak yer alır. Bunun sonucu, Hırvatistan Hükümeti ile müzakereler Türkiye ile birlikte 3 Ekim 2005'te başlatıldı.
Türkiye ve Hırvatistan ile birlikte Makedonya da, şu anda AB’ye aday ülke konumundadır ve AB ile üyelik müzakerelerini yürütmektedir.